یادداشت آنلاین-علي مولوي - با آغاز دهه 80 و فعاليت شوراي عالي اطلاع‌رساني و تحرك جديد مركز تحقيقات مخابرات ايران در زمينه IT و با توجه به بودجه‌هاي كلان اختصاص يافته، اين انتظار مي‌رفت كه در مدت زمان كوتاهي كشور به پيشرفت‌هاي بزرگي در اين زمينه دست پيدا كند.
با توجه به مهجور ماندن زبان و تقويم فارسي، نرم‌افزارها و اينترنت يكي از مهم‌ترين دغدغه‌هاي مسوولان وقت اين پروژه‌ها بود.
از سوي ديگر استاندارد سازي ايجاد و تبادل داده‌ها نكته مهم ديگري بود كه مي‌بايست بدان توجه خاصي صورت مي‌گرفت. تصميم‌گيرندگان آن زمان مي‌بايست با توجه به شرايط موجود و آينده‌نگري بهترين انتخاب را با توجه به شرايط مي‌كردند، چرا كه در صورت عدم تصميم‌گيري درست، زمان زيادي از دست مي‌رفت كه شايد به هيچ وجه قابل جبران نبود. با انتخاب نادرست فرصت بزرگي از دست مي‌رفت و فاصله بين ايران به عنوان يكي از كشورهاي در حال توسعه با ساير كشورها به حدي زياد مي‌شد كه امكان پر كردن اين فاصله تنها با هزينه‌هاي بالا امكان‌پذير مي‌شد.
در اين زمان بود كه طرحي با عنوان سيستم‌عامل ملي در رسانه‌ها مطرح شد. طرحي كه از نام‌گذاري تا اجراي آن با ابهامات زيادي همراه بود. با اعلام ليست پروژه‌ها و چگونگي انجام آنها در سايت كنوني اين پروژه، نشان از نياز به بيش از 900 ميليون تومان براي انجام اين پروژه است كه بخش‌هاي زيادي از آن نيز مي‌بايست تا كنون به اتمام رسيده باشد.
از گفت‌وگوهاي جسته گريخته مجريان اين طرح مشخص بود كه طرح سيستم‌عامل ملي در حقيقت بومي‌سازي سيستم‌عامل لينوكس و نرم‌افزارهاي اصلي آن است. لازم به ذكر است كه سيستم‌عامل لينوكس به صورت متن‌باز منتشر مي‌شود، بدين معني كه تمامي كدهاي نرم‌افزارهاي ارايه شده در اختيار كاربران است.
كاربران مي‌توانند با تغييرات در كدها اشكالات احتمالي را برطرف كنند يا اينكه امكانات جديد به نرم‌افزار اضافه كنند. برنامه‌نويسان حق دريافت هزينه براي انجام چنين پروژه‌هايي ندارد. ميليون‌ها برنامه‌نويس در سراسر دنيا بر روي هزاران پروژه مختلف فعاليت مي‌كنند تا نرم‌افزارهاي كامل‌تر و جامع‌تري به دست مصرف‌كنندگان برسد.
اما بررسي پروژه‌هاي تحت عنوان سيستم‌عامل ملي نشان از هزينه‌هاي بي‌مورد در اين پروژه دارد. براي مثال پروژه فارسي كردن مرورگر موزيلا اشاره كرد.اين پروژه در سايت رسمي با هزينه‌اي برابر 700 ميليون ريال به شركت متانت اميركبير سپرده شده است.
در بخش خروجي اين پروژه وصله مربوط به موزيلا نسخه 1/9 ديده مي‌شود و نسخه‌هاي جديدتر اين مرورگر و نسل بعدي آن (فاير فاكس) در اين پروژه فارسي‌سازي نشده است. جالب اينجاست كه يك ايراني علاقه‌مند به تنهايي و در ظرف مدت دو هفته اقدام به فارسي‌سازي فاير فاكس كرده است و هيچگونه پولي نيز بابت انجام اين كار دريافت نكرده است.
با نگاهي به پروژه با عنوان افزودن امکانات فارسي به ابزارهاي IMP ، Turba و Sork در چهارچوب نرم‌افزارهاي Horde (http://www.foss.ir/index.php?module=htmlpages&func=display&pid=2#12) كه توسط پيمانكار 300 ميليون ريال قيمت‌گذاري شده است. به عنوان طولاني پروژه توجه نكنيد، horde يكي از معروف‌ترين نرم ‌افزارهاي متن‌باز مديريت پست الكترونيكي است كه توسط بسياري از سرويس دهندگان ارايه مي‌شود. در صورتي كه از سايت اختصاصي شما توسط سرورهاي لينوكس ميزباني مي‌شود مطمئنا با horde برخورد كرده‌ايد. كافيست پيش از ورود زبان Persian را انتخاب كنيد تا برخي از منوهاي اين سيستم فارسي شود.
فارسي كردن اين چنين نرم‌افزارها كاري بسيار ساده و آسان است. با توجه به اهداف اپن‌سورس براي جهاني شدن، برنامه‌نويسان اين سيستم اضافه كردن زبان‌هاي جديد را به راحتي در نرم‌افزارهاي خود اضافه كرده‌اند. كافيست براي فارسي كردن يكي از فايل‌هاي نمونه زبان (language) را به زبان فارسي ترجمه كرد و پارامترها را بر اساس معادل فارسي در اين فايل قرار داد. فرآيند ترجمه كليه پيام‌ها حداكثر در 20 ساعت و قرادادن آنها براي يك دانشجوي سال دوم كامپيوتر تنها 10 ساعت زمان نياز دارد.
ساير امكانات مورد نياز فارسي مانند ارسال و دريافت به زبان فارسي با توجه به سازگاري اين نرم‌افزار با فرمت HTML و بالطبع سيستم‌هاي Unicode و windows 1256 در ذات اين نرم‌افزار وجود داشته و نيازي به صرف هزينه 70 ميليون توماني كه معادل 14000 نفر ساعت كار برنامه‌نويسي است، نبوده است!
جالب اينجاست كه حتي در صفحه مربوط به اين پروژه هيچ فايلي وجود ندارد و علاوه بر اينها در اين پروژه تقويم فارسي براي اين نرم‌افزار در نظر گرفته نشده است! يا پروژه‌اي مانند پروژه ترجمه محيط گرافيکي ابزار مديريت کارگزار webmin كه توسط كارفرما 68 ميليون ريال قيمت‌گذاري شده است پروژه‌اي است كه با 50 ساعت نفر كار به راحتي انجام پذير بوده است.
نمونه‌هايي از اين پروژه‌ها كه بدون هيچ گونه كمكي از سوي نهادها انجام شده كم نيستند. پروژه‌هايي مانند فارسي كردن سيستم مديريت محتواي joomla و mambo يا سيستم فروش آنلاين oscommece يا گالري coppemine و نمونه‌هاي بسياري از اين دست كه تنها با ياري برنامه‌نويسان ايراني و بدون هيچ گونه چشم داشتي فارسي‌سازي شده‌اند. نكته فاجعه‌آميز اين طرح عدم توجه به نرم‌افزارهاي كاربردي متن باز براي استفاده مردم و سازمانهاست. در اين ليست هيچ يك از نرم‌افزارهاي اتوماسيون اداري براي بومي‌سازي در نظر گرفته نشده‌اند و يا سيستم‌هاي مديريت محتواي وب (CMS)ها و يا پرتال‌هاي معروف متن‌باز. اما اين ليست پر است از پروژه‌هايي كه يا توسط تيم اصلي نرم‌افزار متن‌باز موردنظر انجام شده است و يا فارسي‌سازي برخي نرم‌افزارها كه حتي در حد پروژه‌هاي پايان ترم درس C يا مهندسي اينترنت دانشجويان كامپيوتر نيز نيست!
اما شايد يكي از شجاعانه‌ترين اقدامات مديران وزارت ارتباطات، قطع كمك به پروژه موسوم به سيستم‌عامل ملي از سوي معاون وزير و سرپرست مركز تحقيقات بود كه از سوي ذينفعان اين پروژه با واكنش جدي روبرو شد.
وزارت ارتباطات با اين تصميم عملا از زيان بيشتر به كشور جلوگيري كرد. اما نكته‌اي كه معمولا نسبت بدان بي‌توجهي صورت مي‌گيرد، زيان معنوي است كه چنين پروژه‌هاي بي‌هدفي در پيشرفت كشور بر جا مي‌گذارند.
شايد اگر اولويت‌هاي بومي‌سازي نرم‌افزارهاي متن‌باز در ابتدا توسط يك تيم كارشناسي و متخصص انجام مي‌پذيرفت، امروز به جاي خروجي‌هاي بي فايده اين پروژه، اين امكان براي مردم و سازمان‌ها وجود داشت كه از نرم‌افزارهاي متن‌باز استفاده كنند و هزينه‌هاي بسياري از دوش دولت برداشته مي شد.
هزينه مادي اين پروژه در مقايسه با زمان از دست رفته ناچيز مي‌نمايد. موضوعي كه متاسفانه به هيچ عنوان بدان توجه نمي‌شود. شايد زمان آن رسيده باشد كه طراحان اين پروژه در برابر هزينه‌هاي دريافتي و خروجي پروژه پاسخگو باشند.