علی محمد آقازمانی-کارآفرینی دیجیتالی (Digital Entrepreneurship) تصویری نوین از اشتغال زایی مبتنی بر کسب و کار الکترونیکی می باشد . کارآفرینی دیجیتالی ، امروزه بیش ترین نقش را در رشد رشد ناخالص ملی کشورها و ارتقای درامد ملی NI(National Income) کشورهای مترقی داشته است.
ارزش امروزی سازمان کارآفرینی مانند گوگل ، 140 میلیارد دلار است و این ارزش برای سازمان کارآفرین مایکروسافت ، بیش از 300 میلیارد دلار است . اما کل صادرات نرم افزار ایران در حوزه کسب و کار الکترونیک ، به 10 میلیون دلار هم نمی رسد . باید برای ارتقای کارآفرینی دیجیتالی در کشور ، گام های ارزنده ای برداشته شود.
اولین همایش و جشنواره ملی کارآفرینی دیجیتالی کشور که قرار است توسط انجمن اینترنتی CIB ایران (www.CIB.org.ir) و وزارت کار در تیرماه سال جاری ، برگزار شود ، فرصت مغتنمی برای بستر سازی بهینه کارآفرینی دیجیتالی در جامعه اطلاعاتی جوان ایران است .
سایت این همایش در نشانی www.Karafarini.net قرار دارد. عبدالله شهریوری ، دبیر اجرایی اولین همایش ملی کارآفرینی دیجیتالی کشور درباره اهمیت زیر ساخت های کارآفرینی دیجیتالی معتقد است : تحقق آرزوهای دیجیتالی ایرانیان ، تنها با کارآفرینی در حوزه کسب و کار الکترونیکی میسر است و زمینه های استقرار نهاده های این صنعت ، باید با همکاری دولت ، دانشگاه و صنعت فراهم شود.
مسائلی مختلفی در توسعه کارآفرینی دیجیتالی موثر است که یکی از ان ها ، انکوباتورها هستند. یكي از سیستم های موثر كه بيش از دو دهه به منظور پرورش سازمانهاي كوچك و كمك به رشد كارآفريني در كشورهاي توسعه¬يافته و اخيراً در حال توسعه به كار گرفته شده، پياده¬سازي انكوباتورها (Incubators) است.
كسب و كارهاي جديد از شركتهاي نوپايي آغاز مي شوند كه خدمات و كالاهاي جديدي را به بازار رقابتي عرضه مي كنند و با نام بنگاههاي كوچك و متوسط شناخته مي شوند. امروزه نقش بنگاههاي كوچك و متوسط در رشد و توسعه كشورها در سراسر جهان شناخته شده است و در نتايج مطالعات، تحقيقات و گزارشهاي رسانه هاي گوناگون بر آن تأكيد مي شود.
از طرف ديگر، كارآفريني و حمايت از كارآفرينان، مبحثي است كه در ارتباط تنگاتنگ با بنگاههاي كوچك و متوسط مطرح مي شود. ارتباط كارآفريني با بنگاههاي كوچك و متوسط، مسائل ديگري مانند توسعه و اشتغال زايي را تحت الشعاع قرار مي¬دهد، بنگاههاي كوچك و متوسط در سلامت اقتصادي هر كشوري نقش حياتي ايفا كرده و حمايت از آنها از اهميت بسياري برخوردار است .

انكوباتور چيست؟
انكوباتور از نظر لغوي، نام دستگاهي است که در بیمارستان ها برای نگهداری نوزادانی که پیش از موعد مقرر به دنیا آمده اند یا در زمان تولد ، از استانداردهای فیزیولوژی لازم در مقایسه با سایر نوزادان برخوردار نیستند ، استفاده می شود .
این ابزار ، در مرغداری ها برای گرما دهي لازم براي تبديل تخم به جوجه نیز به کار می رود . اگر در این جا ، به جای بیمارستان ، کلمه صنعت را به کار ببریم و به جای نوزادان ، کلمه افکار خلاق را استفاده کنیم ، نقش و جایگاه انکوباتورهای صنعتی ، بیش از پیش در ذهن خواننده آشکار می شود. بايد گفت اتفاقي كه براي بچه ها يا تخم مرغها در يك دستگاه انكوباتور مي افتد، در يك انكوباتور تجاري براي ايده ها و فكرهاي كارآفرينانه رخ مي دهد.
يك انكوباتور يا مركز رشد مجموعه اي متشكل از يك يا چند ساختمان است كه واحدهاي تحقيقاتي نوپا نظير هسته هاي تحقيقاتي دانشگاهي، شركتهاي تحقيقاتي خصوصي و مراكز تحقيق و توسعه صنايع و سازمانهاي اجرايي به صورت موقت در آن مستقر و از خدمات پشتيباني داير شده در اين مركز، بهره مند مي شوند. هر انكوباتور متشكل از چند واحد تجاري كوچك است كه اين واحدها:

! به طور معمول از يك فضاي مشترك استفاده مي كنند؛
! خدمات و امكانات ارائه شده با اجاره بهاي اندك و قابل تغيير در اختيار كارآفرينان قرار مي گيرند؛
! سرويس مشاوره اي و آموزشي كامل و در محل به صورت رايگان و با هزينه بسيار اندك در اختيار آنهاست؛
! فضاي كلي انكوباتورها بر تحقيق، نوآوري و افزايش قدرت رقابت در صنايع تكيه دارد؛
! انكوباتورها مشوق شكل گيري و تجاري كردن ايده هاي خلاق و نوآور هستند؛
! بخشهاي دولتي (دانشگاهي و صنعتي) و خصوصي در ساماندهي و مديريت انكوباتورها حضور دارند .
باتوجه به تعريف كارآفريني كه عبارت است از «انجام هر فعاليتي كه به آفرينش كار و ايجاد ارزش افزوده در سرمايه يا توليد و عرضه هر گونه كالا يا خدمات جديد منجر شود.» شركتهاي كارآفرين نيز خدمت جديدي اعم از كالا، خدمات يا محصول را عرضه مي كنند. اين شركتها زماني از اين طريق در بازار ايجاد اشتغال و ارزش افزوده مي كنند، كه هيچ يك از شركتهاي موجود چنين ارزشي را ايجاد نكرده باشند.
اما آيا سازمان كارآفرين در بدو ورود خود به بازار رقابتي توانايي پايداري و نيز معرفي محصول خود را دارد؟ مراكز رشد يا انكوباتورها ابزاري مناسب براي جذب كارآفرينان محسوب مي شوند. اين مراكز داراي ساختاري منعطف بوده كه خدمات موردنياز كسب و كارهاي كوچك را در يك فضاي پويا در طول سالهاي ابتدايي حيات آنها تأمين مي كنند و با در اختيار قرار دادن امكانات و خدمات مورد نياز، هزينه هاي اوليه براي ايجاد يك حرفه را كاهش داده و با ارائه مشاوره هاي مديريتي و حقوقي ضعف شركتها را جبران مي كنند. به عبارت ديگر، هدف اصلي مراكز رشد كمك به ايجاد شركتها و مؤسسات توسط افراد نوآور و كارآفرين است به نحوي كه بتوانند با ريسك كمتر به موفقيت دست¬يافته و در بازار آزاد و بين المللي به رقابت بپردازند.

شكل گيري انكوباتورها
مروري بر روند شكل¬گيري مراكز رشد تجاري در كشورهاي مختلف در طول زمان نشان دهنده تغييراتي قابل ملاحظه با گذر زمان در مراكز رشد است(شكل1). با اين حال مفهوم رشد صنعتي سابقه¬اي 30 ساله دارد كه نقطه آغاز آن انگلستان است[1],[7].
در دهه 1970 كه آن را مي¬توان دوران شكل¬گيري مراكز رشد ناميد، مراكزي مانند آژانس ها، انجمنها، شهركهاي صنعتي و كارگاههاي آموزشي، از توسعه شركتها حمايت مي كردند. با گذشت زمان مراكز رشد همراه با پيشرفتها و اصلاحات پي درپي در اروپا گسترش يافت و در دهه 80 با پيدايش مراكز تجاري و پارك هاي علمي، آنها نيز به جمع مجموعه مراكز حمايت كننده پيوستند. باتوجه به كاركرد اين مراكز در اواخر دهه 80، رفته رفته ايده مراكز رشد شكل گرفت. در حال حاضر نزديك به 400 مركز در آمريكاي شمالي در حال فعاليت بوده که 65 درصد آنها عمري كمتر از پنج سال دارند. در سال1980 اولين انكوباتور در كانادا تأسيس گرديد و در حال حاضر 25 مركز رشد در كانادا در حال فعاليت هستند.
می شود اقرار کرد که از اوایل دهه نود میلادی تا کنون ، شاهد تولد و رشد انکوباتورهای فعال در محیط مجازی هستیم که زمینه پرورش و عینیت یافتن ایده های خلاق و نوآوری های جالبی را در محیط کسب و کار الکترونیکی ، فراهم کرده اند . شرکت های بزرگی مانند مایکروسافت ، گوگل و یاهو ، موفق ترین انکوباتورهای مجازی دنیای دیجیتال به شمار می روند که نقش بسزایی در کارافرینی دیجیتالی داشته است . تاریخچه ای از شکل گیری انکوباتورها در شکل ارائه شده است .

طبقه بندي انكوباتورها
انكوباتورها را مي¬توان به چهار دسته عمده تقسیم بندی کرد :

-1 انكوباتورهاي صنعتي: اين گروه از انكوباتورها توسط نهادهاي دولتي و مؤسسات غيرانتفاعي حمايت مي شوند و هدف آنها ايجاد كار از طريق حمايت از كارفرمايان است. اين انكوباتورها اغلب در ساختمانهاي بازسازي شده، كارخانه هاي متروكه، انبارها، مدارس، ساختمان اداره¬ها و ساير فضاهايي كه مورد استفاده قرار نمي گيرند، راه اندازي مي شوند.
-2 انكوباتورهاي دانشگاهي: اين نوع انكوباتورها به منظور تجاري كردن دانش فني، فناوري و مالكيت معنوي ايجاد شده و از طريق فعاليتهاي پژوهشي دانشگاهها به وجود آمده اند انكوباتورهاي دانشگاهي تسهيلاتي همچون آزمايشگاهها، كتابخانه ها و همچنين تخصص و مشاوره دانشجويان و اعضاي هيئت علمي را به شركتهاي نوپاي عضو خود ارائه مي كنند. بعضي از اين انكوباتورها به طور مستقيم به وسيله دانشگاهها حمايت مي شوند، اما اغلب داراي شركايي از ديگر سرمايه گذاران و نقش آفرينان در اين زمينه هستند. مرکز مشارکت و همیاری کارآفرینی دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف (مهتاب) که اوایل سال 1386 راه اندازی شد ، نمونه ای از انکوباتور دانشگاهی است . در این انکوباتور ، دانشجویان ارشد دانشگاه ، به دانشجویان دوره های کارشناسی ، خدمات مشاوره علمی ارائه می دهند و در قبال این خدمات ، پول دریافت می کنند.
-3 انكوباتورهاي مجازي: انكوباتورهاي مجازي فاقد جا يا مكان خاصي هستند و خدمات و تسهيلات ديگري غير از فضاي كاري را به شركتهاي عضو خود عرضه مي كنند. عمده ترين قسمت اين گروه را انكوباتورهاي اينترنتي تشكيل مي دهند. اين گروه موسوم به شتاب دهنده هاي تجاري داراي ويژگيهاي خاص خود هستند. از جمله اينكه دوره فراوري تجاري آنها كوتاه تر، نتايج كار آنها به سادگي قابل سنجش و اندازه گيري نيست. مثلا انکوباتوری که برای خرید و فروش الکترونیکی کتاب های دست دوم راه اندازی می شود ، به طور مستقیم و غیر مستقیم ، افراد مختلفی را در مکان های مختلف ، به کار فرا می خواند و زمینه کارآفرینی الکترونیکی را فراهم می کند.
این گونه اکنوباتورها می تواند دارای وظایف مختلف ، با طیف های مخاطبی گوناگون و بین المللی باشد. مثلا شرکت Yahoo! ، به عنوان یک انکوباتور مجازی ، خرده سیستم های کارآفرینی دیجیتالی متعددی را تدارک دیده است که کاربران از اطریق ان ها می توانند ، کسب و کارهای الکترونیکی متنوعی را از هر مکان و در هر زمان ، مدیریت ، خلق و پیاده سازی کنند. برای کسب اطلاعات بیشتر به http://next.yahoo.com مراجعه کنید.
-4 انكوباتورهاي بين المللي: به طور معمول اين طبقه از انكوباتورها داراي مجموعه كاملي از سرويس¬هاي پشتيباني براي پيشرفت فعاليتهاي تجاري هستند و تمركز آنها بيشتر بر روي صادرات است. اين انكوباتورها با دانشگاهها، مراكز تحقيقاتي، سرمايه گذاران داخلي و بين المللي در ارتباطند. يكي از ويژگيهاي منحصر به فرد اين گروه، ايجاد شبكه اي از انكوباتورها در محدوده مربوط به خود است. اين شبكه¬ها توان و ظرفيت انكوباتورهاي بين المللي را از طريق به اشتراك گذاردن منابع و اطلاعات به مقدار قابل توجهي افزايش مي دهند. البته شاید برخی تصور کنند که فرآیندهای انکوباتورهای بین المللی ، مانند روش Gold Quest یا Gold Mine می باشد . در حالی که اصالت انکوباتور ، با سیستم و رویکرد بازاریابی شبکه ای تک جانبه ، که فکر و خلاقیت و پول مخاطبانش را تلف و هدر می کند ، در مغایرت قرار دارد.
نتیجه آخر انتظار میرود ، همایش ملی کارآفرینی دیجیتالی ایران ، فرصتی برای معرفی و آگاهی از فعالیت انکوباتورهای موفق ایران در سال های آینده باشد .