چه پروژه‌هاي مهمي در زمينه RFID / آراف‌آدي (Radio Frequency Identification) در حال اجراست و چه طرح‌هايي براي آينده در دست بررسي است؟ در اين گزارش با شمار قابل توجهي از كاربردهاي كارت‌هاي الكترونيك و تگ‌هايRFID دركشور آشنا مي‌شويد:
بحث درباره ليبل‌هاي RFID در سال‌هاي گذشته آن قدر تازه و رويايي بود كه هر بار لازم بود توضيحات مفصلي درباره آن داده شد. حالا اين پديده دارد كاربردي مي‌شود. در كشور ما پروژه‌هاي فراواني درباره به كارگيري فن‌آوريRFID در دست بررسي و اجراست.
خوشبختانه خانواده چاپ بخت آن را داشته‌اند كه زودتر از حرفه‌هاي ديگر در جريان اطلاع‌رساني مربوط بهRFID قرار بگيرند. جالب اين كهRFID به هر صورتي كه باشد و به همراه هر شي يا محصولي كه استفاده شود، به طور معمول نوعي از چاپ را نيز با خود دارد. به همين دليل خانواده چاپ نزديك‌ترين حرفه به اين پديده است.
پروژه‌هاي بزرگ ملي (كارت ملي، گذرنامه، گواهينامه و ...) از جمله عمده‌ترين نمونه كارهايي هستند كه از حوزه چاپ مي‌گذرند و به RFID نيز مجهز مي‌شوند. اما كاربري‌هاي بسيار متنوع ديگري در بخش دولتي و خصوصي (حتي واحدهاي كوچك اقتصادي) براي RFID تعريف مي‌شود كه مي‌تواند الهام‌بخش علاقه‌مندان به فعاليت در اين زمينه باشد.
چندين شركت بزرگ فعال در زمينه چاپ كارت و چاپ‌هاي امنيتي، در پروژه‌هاي بزرگ چاپي كشور درگير هستند. در اينجا به سراغ يكي از آنها كه در قبيله چاپ ناخته‌شده‌تر است، مي‌رويم.
لاله كامپيوتر كه پيش از اين بابت نصب سيستم توليدCD و چاپ روي آن و سپس دستگاه چاپ افست خشك مخصوص توليد كارت، در بين چاپكاران شناخته شده بود، بررسي‌هاي فراواني در زمينه كارت‌هاي هوشمند وRFID انجام داده و حالا درگير انجام برخي پروژه‌هاي بزرگ ملي است. بنابراين يكي از مراكزي كه سر راست مي‌تواند نكات خوبي درباره روندهاي موجود در كشور در زمينه استفاده ازRFID بيان كند، همين جاست.
مهندس محمود صادقي (معاون فني لاله كامپيوتر) مدير پروژه‌هاي مرتبط باRFID و يكي از مطلع‌ترين افراد در اين زمينه، طرف صحبت ماست. در اين گفت‌وگو مهندس سعيد صفات (معاون توليد لاله كامپيوتر) و مهندس مهدي چشمه (كارشناس فني كارت) و كسي كه از نزديك درگير طرح‌ها و پروژه‌هايRFID است، در كنار او به پرسش‌هاي ما پاسخ مي‌دهند.
دولت الكترونيك
به نظر مي‌رسد در زمينه استفاده از فن‌آوري اطلاعات و فن‌آوري‌هاي پيشرفته، دولت چندين گام بلند از بخش خصوصي جلوتر حركت مي‌كند. همين عزم جزم دولت و دست باز آن در ساماندهي به وسيع‌ترين داده‌ها، با پشتيباني بودجه مصوب، زمينه را براي اجراي طرح‌هاي بزرگي مانند كارت ملي و كارت سوخت و ... فراهم ساخته است.
معاون فني لاله كامپيوتر با تاييد اين سخن، يادآور مي‌شود كه كارت ملي اساس خدمات دولت الكترونيك است. دولت مصمم است كه كارت‌هاي ملي را به صورت هوشمند صادر كند، همچنين گذرنامه‌هاي جديد را مجهز به تراشه الكترونيك و حاوي اطلاعات فردي ارايه دهد.
ده‌ها پروژه بزرگ ملي و نيز مربوط به امور سازمان‌هاي مختلف دولتي در حال برنامه‌ريزي براي استفاده از كارت‌هايContactless و تگ‌هايRFID هستند.
دور و نزديك
پيش از اين كه وارد بحث معرفي طرح‌ها و پروژه‌ها بشويم، مهندس صفات ترجيح مي‌دهد ابتدا با يك تقسيم‌بندي ساده، طبقه‌بندي قابل دركي از كاربردهاي كارت‌هايContactless و تگ‌هايRFID ارايه دهد.
كارت‌هايي كه از نزديك (فاصله چند سانتي‌متري) نسبت به دروازه كارت خوان(Reader) قابل شناسايي هستند، براي مصارف معين و دقيق‌تري تهيه مي‌شوند. اما كارت‌ها و تگ‌هاي ديگري هم هست كه از فاصله دور قابل شناسايي و مبادله اطلاعات هستند. بر اين اساس كاربري‌هاي متفاوتي را مي‌توان تعريف كرد.
از جمله موارد ملموس براي مردم مي‌توان به بليط مترو اشاره كرد كه حاوي چيپ RFID است و بايد از نزديك كارت‌خوان عبور كند. بليط اتوبوس نيز به زودي چنين خواهد شد. اما براي كاربردهاي از راه دور مي‌توان به كنترل جاده‌اي(Access Control) اشاره كرد كه ماشين‌ها مي‌توانند با چسباندن آن، بدون توقف از دروازه عوارضي اتوبان‌ها عبور كنند و از حسابشان كسر شود.
از كاربردهاي عمومي ديگري كه اغلب مردم با آن سروكار پيدا مي‌كنند، يكي استفاده ازRFID در تگ چمدان‌هاي فرودگاهي و ديگري اجناس سوپرماركت‌ها است.
مي‌پرسيم: حالا چه پروژه‌هايي در اولويت قرار دارند و به اجرا نزديك‌تر هستند. با توجه به خبرهايي كه در مورد تعويض كارت ملي و گذرنامه و گواهينامه شنيده مي‌شود، آيا كارت‌هاي جديد باRFID خواهند بود؟
مهندس چشمه تاييد مي‌كند اين پروژه‌ها در اولويت هستند و مي‌افزايد: < انتظار مي‌رود تا آخر امسال تعدادي كارت ملي جديد صادر شود و تا 2 سال بعد، كارت ملي جديد (داراي تراشه و يك لايه(RFID به كليه هموطنان داده شود. بودجه كارت ملي در قالب رديف‌هاي مربوط به دولت الكترونيك پيش‌بيني شده است.
گذرنامه الكترونيك (اطلاعات دارنده آن مطابق استاندارد ايكائو) نيز از پروژه‌هاي در حال اجراست و تا آخر سال 86 چند هزار گذرنامه الكترونيك و سال بعد تعداد بيشتري گذرنامه از اين نوع به اتباع كشور تحويل داده خواهد شد.
مهندس چشمه درباره گواهينامه جديد مجهز به تراشه الكترونيك وRFID صحبت زيادي نمي‌كند، زيرا شركت‌هاي ديگري، درگير اجراي آن هستند. اما از يك طرح وسيع ديگر خبر مي‌دهد: كارت بهداشت كه حاوي كليه اطلاعات پزشكي افراد است.
طرح‌ها و پروژه‌هايRFID
مهندس چشمه پس از اشاره به كارت ملي، گذرنامه و كارت بهداشت، يادآور مي‌شود كه همه اين پروژه‌ها در زمره شناسايي از نزديك قرار مي‌گيرند. البته اين پروژه‌ها به همراه گواهينامه همگي داراي كارهاي چاپي نيز هستند.
سپس به طرح‌هايي اشاره مي‌كند كه مربوط به تگ‌هايRFID قابل شناسايي از راه دور هستند و رشته سخن را به مهندس چشمه مي‌سپارد. وي طرح‌ها و پروژه‌ها را به طور اجمالي مرور مي‌كند:
كنترل جاده‌اي خودروها، كه با نصب تگ‌هايRFID روي ماشين‌ها و پرداخت قبلي از طريق اينترنت، عبور از دروازه‌هاي عوارضي را بدون توقف ميسر مي‌سازد، اگر مبلغي پرداخت شده باشد(Prepaid) با عبور ماشين از دروازه عوارضي، ابتدا ماشين شناسايي شده و سپس به مقدار تعيين شده از حساب آن برداشت مي‌شود. اما چنانچه پرداخت نشده باشد، صورتحساب جريمه با ذكر ساعت و روز عبور از فلان اتوبان، به درب منزل صاحب ماشين فرستاده مي‌شود. اين تگ‌ها انواع كنترل جاده‌اي ديگر را نيز امكان‌پذير مي‌سازد.
كنترل طرح ترافيك بدون پليس، ماشين‌هايي كه مجاز به عبور از طرح باشند، داراي تگRFID مي‌شوند، چنانچه ماشين غيرمجاز از دروازه خواننده عبور كند، شناسايي شده و برگ جريمه براي آن صادر خواهد شد، يا دستور توقف آن از مركز پليس داده مي‌شود.كنترل ماشين‌هاي عمومي، طرحي است كه در وزارت كشور تعريف شده و به موجب آن تاكسي‌ها در روز بايد از نقاط مختلفي در شهر- كه گيت RFID نصب شده - عبور كنند تا معلوم شود آنها در حال كار بوده و در جايي متوقف نشده‌اند.
ترمينال‌ها و تاكسيراني مشهد، طرح‌هايي براي استفاده از RFID روي ماشين‌هاي اعضاي تعاوني‌ها دارند.
كارت حضور و غياب، بدون كارت‌زني و تنها با عبور پرسنلي كه لباس كار حاويRFID به تن دارد.
رديابي قطعات يدكي و اتومبيل از جمله طرح‌هايي است كه ساپكو دنبال مي‌كند. سايپا نيز از تگ‌هايRFID روي قطعات مهم اتومبيل‌ها و نيز سوئيچ ماشين زانتيا، استفاده مي‌كند. ايران خودرو نيز براي شناسايي اتومبيل‌هاي توليد شده در انبارهايش از اين فن‌آوري بهره مي‌برد. كنترل و رديابي حيوانات، پروژه‌اي است كه در باغ وحش و موزه حيات‌وحش كاربردهاي متفاوتي دارد. موزه حيات‌وحش مي‌تواند دستگاه‌هايي به بازديدكنندگان بدهد كه با نزديك شدن به هر يك از حيوانات و شناسايي تگRFID آنها، مشخصات كامل آن را روي صفحه‌اي بنويسد.
كاهش مصرف برق با RFID، استفاده از تگ‌هايRFID مي‌تواند حضور يا عدم حضور افراد در سالن‌هاي مختلف يك كارخانه را تشخيص داده و بر اساس الگوريتم تعريف شده‌اي چراغ‌ها و وسايل تهويه مطبوع سالن‌ها و اتاق‌هاي خالي را خاموش كند.
سيستم امانت كتابخانه‌ها،كتابخانه يكي از پرمصرف‌ترين مراكز تگ‌هايRFID هستند و كتابخانه ملي و كتابخانه‌هاي بزرگ كشور به طور جدي در حال بررسي طرح‌هايي در اين زمينه هستند.
بليط كنسرت، استفاده ازRFID در بليط كنسرت‌ها و مراسم پر ازدحام نيز به سهولت كارها كمك مي‌كند. هم اكنون مقدمات استفاده از بليط‌هاي حاويRFID براي كنسرت يكي از اساتيد بزرگ موسيقي در اسفندماه فراهم شده است. فرد به محض عبور با بليط مجهز به تگRFID از مقابلReader ، پرينت تاييد و شماره صندلي خود را دريافت مي‌كند.
حتي در يك فروشگاه كوچك
با اين توضيحات، اين فهرست مي‌تواند بي‌انتها باشد، اما جاي اين پرسش مطرح است كه آيا استفاده ازRFID در واحدهاي كسب و كارهاي كوچك هم مي‌تواند مقرون به صرفه باشد؟ آيا امكان توليد تعداد زياد تگ‌هايRFID و كدگذاري اختصاصي تعداد محدودي از آنها وجود دارد؟
مهندس چشمه پاسخ مي‌دهد كه آري. توليد چند ميليارد تگ فروش (1 بيتي) بسيار ارزان تمام مي‌شود (هر تگ در حد 50 سنت)، هر فروشگاه مي‌تواند به تعداد دلخواه از اين تگ‌ها كه داراي شماره سريال هستند به صورت يك بار مصرف استفاده كند. اين تگ‌ها به صورت غيرفعال(passive) هستند و با حفظ كدEPC اطلاعات مربوط به كارخانه سازنده، كشور سازنده و كد كالا را مشخص مي‌كنند.
اغلب تگ‌هاي RFID فقط در حد ذخيرهID يا شماره‌ها و اطلاعات محدود مورد استفاده قرار مي‌گيرند كه در حد يك بايت است.در صورتي كه كارت‌هاي غيرتماسيContactless در حد كيلوبايت اطلاعات را روي تراشه ذخيره مي‌كنند و براي كاربردهاي اساسي (مانند گذرنامه و كارت ملي) استفاده مي‌شوند.
به هر حال قيمت پايين تگ‌هايRFID استفاده از آنها را در كسب و كارهاي كوچك هم توجيه‌پذير مي‌سازد، در عوض موجب ايمني كالاها و حساب و كتاب دقيق‌تر مي‌شود.
زيرساخت‌هاي ارتباطي
ترسيم منظره‌اي اين چنين وسيع از كاربردهايRFID ، كارت‌هاي غيرتماسي و اسناد و مدارك و كنترلرهاي الكترونيك، اين سوال را به ذهن مي‌آورد كه آيا زيرساخت‌هاي لازم براي تبادل اطلاعات مهيا شده است؟
معاون فني لاله كامپيوتر پاسخ مي‌دهد كه در حال حاضر زيرساخت‌هاي لازم براي انجام همه طرح‌هايي كه مورد بحث قرار مي‌گيرند، فراهم نيست. به همين دليل شماري از كارشناسان مخالف اجرايي شدن بسياري از اين طرح‌ها و پروژه‌ها هستند.
البته موانع ديگري هم وجود دارد. به طور معمول، مقاومت در برابر تغيير وجود دارد و تحول به سختي صورت مي‌گيرد، اين امر مستلزم فرهنگ‌سازي است.
دولت براي ايجاد زيرساخت‌هاي ارتباطي مصمم است و بحث‌هاي جدي در مورد ايجاد شبكه‌هاي ارتباطي (با سيم يا بي‌سيم) در دستور كار مسوولان قرار دارد.
ايمني در برابر هكرها
وقتي از شبكه بي‌سيمwireless صحبت به ميان مي‌آيد و به طور كلي هرگاه صحبت از رد و بدل شدن حجم وسيعي از اطلاعات در سطح يك كشور است، ايمني اطلاعات، يك دغدغه جدي است. آيا تمهيدات كافي در اين مورد به عمل آمده است؟
مهندس چشمه در پاسخ مي‌گويد كه اين مساله مورد توجه جدي طراحان و مجريان پروژه‌هايRFID و كارت‌هاي الكترونيك است. بديهي است كه هر كس نبايد بتواند به اطلاعات شخصي افراد (پرونده پزشكي يا حساب‌هاي مالي و ...) دسترسي داشته باشد.
و اضافه مي‌كند كه براي گذرنامه تمهيدات خوبي انديشيده شده تا اطلاعات آن توسط افراد غيرمجاز شناسايي نشود.
وي هدف از به كارگيري سيستم‌هاي الكترونيك در اسناد هويت را دو چيز مي‌داند: آرامش مردم براي گرفتن خدمات و آرامش مسوولان براي ارايه خدمات. اگر قرار باشد اين آرامش با سرقت اطلاعات يا دستيابي هكرها تهديد شود، نقض غرض است. بنابراين اقدامات لازم در اين مورد به عمل خواهد آمد.
فن‌آوري خارجي، نرم‌افزار ايراني
شايد در ارتباط با ايمني اطلاعات، بتوان بحث وابستگي اين فن‌آوري به خارج كشور را نيز مطرح ساخت. وقتي بدنه كارت‌ها و آنتن RFID و تراشه‌ها از خارج وارد مي‌شود، ما تا چه حد بر آنها كنترل داريم؟
مهندس صفات با تاكيد اين نكته كه اجزاي كارت‌هاي الكترونيك و تگ‌هايRFID به طور عمده وارداتي هستند، اما يادآور مي‌شود كه در هر يك از آنها ويژگي خاص خودمان را ايجاد مي‌كنيم كه قابل دستيابي و تقلب براي ديگران نباشد.
تراشه از خارج كشور وارد مي‌شود، ولي ما سيستم عامل و برنامه خودمان را درون آن قرار مي‌دهيم. حتي بدنه كارت با پرداختي كه روي آن انجام مي‌دهيم، به صورت منحصر به فرد درمي‌آيد.
او سپس اضافه مي‌كند كه لاله كامپيوتر در حال ايجاد خط توليد آنتن‌هايRFID است كه در صورت تكميل آن، بخش مهمي از اجزاي تگ‌هاي غيرفعالPassive در ايران توليد خواهد شد.
چاپ، همراه صميمي الكترونيك
وقتي از كارت‌هاي هوشمند و تگ‌هايRFID صحبت به ميان مي‌آيد، به نظر مي‌رسد ديگر چيزي به نام چاپ چندان ضروري نيست. كافي است آنتنRFID روي چيزي باشد يا يك كارت حاوي تراشه الكترونيك از گيتReader عبور كند، ديگر همه اطلاعات ديده شده يا تشخيص داده مي‌شود. اما مهندس مهدي چشمه اطمينان مي‌دهد كه چاپ همچنان همراه الكترونيك باقي مي‌ماند:
بسياري از كارت‌ها مثل كارت ملي و گواهينامه و كارت سوخت و ... با چاپ هاي چند رنگ و حتي تكنيك‌هاي چاپي مختلف توليد مي‌شوند. حتي حامل‌هاي ليبل‌ها و تگ‌هاي كوچك RFID نيز شماره سريال يا عدد و حروفي به صورت چاپي همراه خود دارند. در بسياري موارد، چاپ يكي از ويژگي‌هاي اساسي اين كارت‌ها و تگ‌‌هاست.
همچنين بايد به اين نكته توجه داشت كه هميشه و همه جا شناساهاي الكترونيك موجود نيستند و با مشاهده مشخصات و اطلاعات چاپ شده موجب شناسايي و انجام عمليات مربوطه مي‌شود.
حتي در جاهايي كه دستگاه‌هاي خوانندهReader و شناسايي وجود دارند نيز ممكن است به دليل قطع برق يا خرابي سيستم، استفاده از آنها امكان‌پذير نباشد، در آن صورت نيز اطلاعات چاپي كارايي دارند.
بسياري از كارت‌ها و اسناد، چند تكنيك چاپ امنيتي را به عنوان شاخص بايد داشته باشند. روش‌هايي مانند ميكروپرينت، مركب‌هايUV و ... به نوبه خود، ايمني را بالا مي‌برند و راه را بر تقلب مي‌بندند.
بنابراين چاپ نزديك‌ترين و پايدارترين همراه تگ‌هايRFID و كارت‌هاي الكترونيك است.
توليد كارت‌هاي الكترونيك پروسه پيچيده‌اي است كه انواع فوت و فن‌ها در آن به كار مي‌رود. چند روش چاپ، پانچ، سوراخ‌كاري، لمينيت، پرس هولوگرام و چيپ‌گذاري و ... همه در واحدها (چاپخانه‌ها)ي توليد كارت صورت مي‌گيرد. تنها بارگذاري اطلاعات است كه در مراكز مربوطه صورت مي‌گيرد.
| 